Soms gebeuren er van die toevalligheden die mijn interesse opwekken naar hoe dingen in het verleden verlopen zijn. Gisteravond zat ik in de tuin met de K1 op tafel en de magnetic loop op het grasveld. Met mijn 5 Watt maakte ik een verbinding met N1EA in Green Harbor, Massachusetts, en dat bleek de telegrafist te zijn die het noodverkeer met de Prinsendam afgehandeld heeft toen deze ten onder ging.
Er blijken twee Prinsendammen te zijn: de eerste (waar het hier over gaat) is in 1973 in de vaart genomen en in 1980 ten onder gegaan. De tweede is een nieuwer schip, dat in 1988 in de vaart genomen is onder de namen Seabourn Sun en Royal Viking Sun, en pas Prinsendam genoemd is nadat het in 2002 door de Holland Amerikalijn werd overgenomen.
Uiteraard gaat het hier over die eerste. Rond middernacht op 4 oktober 1980 voer het schip door de Golf van Alaska, een kleine 200km ten zuiden van Yakutat, toen er brand uitbrak in de machinekamer. Een uur later verklaarde de kapitein de brand "out of control" en de Prinsendam vroeg via de radio om assistentie middels een XXX bericht (urgent). De kustwacht van Alaska verzocht de Prinsendam om een SOS uit te zenden, maar de kapitein weigerde dat (omdat een schip dat een SOS uitzendt, onder het bergingsrecht gaat vallen). Een half uur later deed de Radio Officier Jack van der Zee dat toch, waardoor schepen in de buurt gealarmeerd werden (door een SOS bericht met automatisch alarm gaat er een bel in de slaapvertrekken van radio-officieren die 's-nachts geen dienst hebben). Jack van der Zee heeft het feit dat hij tegen de instructies in toch een SOS verstuurde, tot vlak voor zijn dood geheim gehouden, omdat het zijn licentie als Radio Officier had kunnen kosten.
Ondanks de aanwezigheid van satelliet communicatie, VHF en HF radio lukte het Jack van der Zee niet om in contact te komen met andere schepen, doordat al deze systemen uitvielen als gevolg van de brand in de machinekamer en het wegvallen van de stroom aan boord. Uiteindelijk moest hij gebruik maken van een 40W batterijgevoede 500kHz noodzender. De morse communicatie op 500kHz werd tot in Nieuw Zeeland gehoord. Onderstaande geluidsfragmenten geven een idee van de communicatie destijds.
Door van der Zee's actie hebben alle 520 opvarenden het avontuur overleefd. Complicerende factor was de lange afstand tot de kust waardoor helikopters in de lucht bij moesten tanken, en het gestaag slechter wordende weer. Jack van der Zee zou voor zijn inspanning koninklijk onderscheiden worden, maar overleed net daarvoor.
In de twintig jaar daarna werd Morse steeds meer gebagatelliseerd. Het hoofd van de kustwacht in Boston durfde zelfs te beweren dat het bereik van Morse op 500kHz hooguit 100 mijl was. Maar radio-officieren konden onder normale omstandigheden (daglicht) minimaal over 1200 nautische mijlen werken (2222 km) en 's-nachts nog veel verder. Uiteindelijk werd rond de eeuwwisseling morse definitief vervangen door moderne(re) communicatiesystemen. Toch heeft morse veel meer potentie in noodgevallen dan de kwetsbare moderne apparatuur, zoals uit dit geval blijkt. Hoe een simpel QSO tot een interessant verhaal kan leiden…
Links:
http://en.wikipedia.org/wiki/MS_Prinsendam_%281973%29
http://archive.org/details/SosMsPrinsendamOctober41980